Telangana movement 

ప్రత్యేక తెలంగాణ ఉద్యమం 1969. 

పరిచయం

1969 నాటి తెలంగాణ ఉద్యమం భారతదేశంలోని ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని తెలంగాణ ప్రాంతంలో జరిగిన ఒక ముఖ్యమైన రాజకీయ ఉద్యమం. ఈ ఉద్యమం ప్రధానంగా తెలంగాణకు ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదా కోసం డిమాండ్ల ద్వారా నడపబడింది, ఇది 1956లో ఆంధ్రప్రదేశ్ను ఏర్పాటు చేయడానికి ఆంధ్ర రాష్ట్రంలో విలీనం చేయబడింది. ఈ ఉద్యమం తెలంగాణ ప్రజలలో సంవత్సరాల తరబడి ఉన్న అసంతృప్తికి పరాకాష్ట, వారు ఏకీకృత రాష్ట్రంలో తమను నిర్లక్ష్యం చేస్తున్నారని, అణచివేస్తున్నారని భావించారు.

ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని ఉత్తర భాగాన్ని కలిగి ఉన్న తెలంగాణకు ప్రత్యేకమైన సాంస్కృతిక, భాషా, చారిత్రక గుర్తింపు ఉంది. 1956లో ఆంధ్రప్రదేశ్ను ఏర్పాటు చేయడానికి ప్రధానంగా తెలుగు మాట్లాడే ఆంధ్ర రాష్ట్రంలో విలీనం కావడానికి ముందు ఈ ప్రాంతానికి హైదరాబాద్ నిజాంల ఆధ్వర్యంలో ప్రత్యేక పాలన చరిత్ర ఉంది. రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ కమిషన్ సూచించిన రాష్ట్రాల భాషా పునర్వ్యవస్థీకరణ సూత్రాలపై ఈ విలీనం ఆధారపడింది.

అయితే, విలీనం జరిగిన వెంటనే, తెలంగాణ ప్రజలలో మనోవేదనలు తలెత్తడం ప్రారంభించాయి. అభివృద్ధి, ఆర్థిక అవకాశాలు, రాజకీయ ప్రాతినిధ్యం పరంగా తమ ప్రాంతాన్ని నిర్లక్ష్యం చేస్తున్నారని వారు భావించారు. ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రయోజనాల కోసం తెలంగాణ వనరులను దోపిడీ చేస్తున్నారని వారు ఆరోపించారు. ఖచ్చితంగా, ఇక్కడ 1969 తెలంగాణ ఉద్యమానికి సంబంధించిన కీలకాంశాలు, పాయింట్ల వారీగా పేర్కొనబడినవి. 

1. నేపథ్యం

 ఈ సంఘటన భారతదేశంలోని  ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో భాగమైన తెలంగాణ ప్రాంతం లో జరిగింది. తెలంగాణకు వ్యవసాయ పోరాటాల చరిత్ర, సమాజంలోని కొన్ని వర్గాల మధ్య అసంతృప్తి ఉంది. తెలంగాణ ప్రాంతం చారిత్రకంగా ఆంధ్ర ప్రాంతం నుండి సాంస్కృతికంగా మరియు సామాజికంగా ఆర్థికంగా విభిన్నంగా ఉంది. తెలంగాణ సామాజిక-ఆర్థిక అసమానతలను అనుభవించింది మరియు అభివృద్ధి పరంగా నిర్లక్ష్యం చేయబడింది.

2. రాజకీయ దృశ్యం

 ది మూవ్మెంట్

1969 నాటి తెలంగాణ ఉద్యమం తెలంగాణ ప్రజలలో అసంతృప్తికి ఆజ్యం పోసిన వరుస సంఘటనల ద్వారా ప్రేరేపించబడింది. 1956లో "జెంటిల్మెన్ అగ్రిమెంట్" అమలు అనేది కీలక కారకాల్లో ఒకటి, ఇది ఏకీకృత రాష్ట్రంలో తెలంగాణ ప్రయోజనాలను పరిరక్షించాలని భావించబడింది. అయితే, ఈ ఒప్పందం ప్రకారం ఇచ్చిన అనేక వాగ్దానాలు నెరవేరలేదు, ఇది ప్రజలలో నిరాశకు దారితీసింది.

1969 జనవరిలో తెలంగాణ ప్రజలు ఎదుర్కొంటున్న అన్యాయాలకు నిరసనగా ఎం. శ్రీధర్ అనే విద్యార్థి నిప్పంటించుకుని ఆత్మహత్య చేసుకున్నప్పుడు ఈ ఉద్యమం ఊపందుకుంది. ఆయన ఆత్మాహుతి చర్య ఈ ప్రాంతం అంతటా విస్తృతమైన నిరసనలు మరియు ఆందోళనలను రేకెత్తించింది, విద్యార్థులు, రైతులు మరియు సమాజంలోని ఇతర వర్గాలు ఉద్యమంలో చేరాయి.

ఈ ఉద్యమం యొక్క డిమాండ్లలో తెలంగాణకు ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదా, భూ సంస్కరణల అమలు, స్థానికులకు ఉద్యోగాల రక్షణ మరియు వనరుల సమాన పంపిణీ ఉన్నాయి. ఈ ఉద్యమం పెద్ద ఎత్తున నిరసనలు, ర్యాలీలు మరియు ప్రదర్శనలతో గుర్తించబడింది, దీనికి రాష్ట్ర ప్రభుత్వం నుండి భారీ స్పందన లభించింది.
1960ల చివరలో, గ్రహించిన ఆర్థిక మరియు రాజకీయ అన్యాయాలకు వ్యతిరేకంగా విద్యార్థులు మరియు రైతులతో సహా వివిధ సమూహాలలో అసంతృప్తి పెరిగింది. 

ఫలితం

1969 నాటి తెలంగాణ ఉద్యమం ఆంధ్రప్రదేశ్ రాజకీయాలపై తీవ్ర ప్రభావం చూపి, చివరికి కొన్ని ముఖ్యమైన ఫలితాలకు దారితీసింది.

సివిల్ లిబర్టీస్ కమిటీ నియామకం

ఉద్యమం యొక్క డిమాండ్లకు ప్రతిస్పందనగా, తెలంగాణ ప్రజల మనోవేదనలను పరిశోధించడానికి ప్రభుత్వం సివిల్ లిబర్టీస్ కమిటీని నియమించింది. ఉద్యమం లేవనెత్తిన అనేక ఫిర్యాదులను కమిటీ నివేదిక ధృవీకరించింది, ఇది ప్రభుత్వం కొన్ని దిద్దుబాటు చర్యలకు దారితీసింది.

 తెలంగాణ ప్రజా సమితి ఏర్పాటు

 ఈ ఉద్యమం తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటుకు అంకితమైన రాజకీయ పార్టీ అయిన తెలంగాణ ప్రజా సమితి ఏర్పాటుకు కూడా దారితీసింది. రాబోయే సంవత్సరాల్లో ఈ ప్రాంతం యొక్క రాజకీయ ప్రకృతి దృశ్యాన్ని రూపొందించడంలో పార్టీ ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించింది.

పరిపాలనా సంస్కరణలు

 ఈ ఉద్యమం తెలంగాణ ప్రజల మనోవేదనలను పరిష్కరించే లక్ష్యంతో కొన్ని పరిపాలనా సంస్కరణలకు కూడా దారితీసింది. భూ సంస్కరణల అమలును మెరుగుపరచడం, ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలలో స్థానికుల ప్రయోజనాలను పరిరక్షించడం, వనరుల సమాన పంపిణీని నిర్ధారించడం వంటి చర్యలు వీటిలో ఉన్నాయి.

3. తెలంగాణ ప్రజా సమితి (TPS) ఏర్పాటు

 తెలంగాణ ప్రయోజనాలను రాష్ట్ర ప్రభుత్వం విస్మరిస్తున్నదని భావించినందుకు ప్రతిస్పందనగా తెలంగాణ ప్రజా సమితి అనే రాజకీయ పార్టీ ఆవిర్భవించింది.

4. ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్రం కోసం డిమాండ్

 మర్రి చెన్నారెడ్డి నేతృత్వంలోని టీపీఎస్ తెలంగాణకు ప్రత్యేక రాష్ట్ర ఏర్పాటును డిమాండ్ చేస్తూ, కోస్తా ఆంధ్ర ప్రాంతం వల్ల ఈ ప్రాంత అభివృద్ధి నీడనకు గురవుతోందని వాదించారు.

5. ఆందోళన మరియు విద్యార్థి నిరసనలు

 ప్రత్యేక రాష్ట్రం కోసం డిమాండ్ ఊపందుకుంది, ఇది విస్తృత నిరసనలకు దారితీసింది, ముఖ్యంగా ఉద్యమంలో విద్యార్థులు కీలక పాత్ర పోషించినారు.

6. ప్రభుత్వ ప్రతిస్పందన

 ముఖ్యమంత్రి కాసు బ్రహ్మానంద రెడ్డి ఆధ్వర్యంలో ప్రభుత్వం ప్రత్యేక రాష్ట్ర డిమాండ్‌ను ప్రతిఘటించడంతో ఉద్రిక్త రాజకీయ వాతావరణానికి దారితీసింది.

7. పోలీసు చర్య మరియు కాల్పులు

1969 జనవరి 26న హైదరాబాద్‌లోని ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలో విద్యార్థుల భారీ ర్యాలీని నియంత్రించేందుకు పోలీసులను మోహరించారు. పరిస్థితి ఉద్రిక్తంగా మారింది, ఫలితంగా పోలీసులు నిరసనకారులపై కాల్పులు జరిపారు. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం బలవంతంగా స్పందించింది, నిరసనలపై పోలీసు కాల్పులు మరియు అణచివేతకు దారితీసింది. ఈ ఘర్షణల్లో అనేక మంది ప్రాణాలు కోల్పోయారు.

8.  ప్రాణనష్టం మరియు అనంతర పరిణామాలు

పోలీసు కాల్పుల్లో గణనీయమైన సంఖ్యలో ప్రాణనష్టం సంభవించింది, ప్రజల ఆగ్రహానికి కారణమైంది మరియు ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్ర డిమాండ్‌ను తీవ్రతరం చేసింది. ఈ సంఘటన ఉద్యమంలో ఒక మలుపు తిరిగింది, ప్రజల మద్దతును పెంచింది.

9. రాజకీయ దృశ్యంపై ప్రభావం

1969 పోలీసు కాల్పుల ఘటన తెలంగాణ రాజకీయ రంగంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపింది, 2001లో తెలంగాణ రాష్ట్ర సమితి (TRS) ఏర్పాటుకు దారితీసింది, ఇది ప్రత్యేక రాష్ట్ర సాధన కోసం పోరాటాన్ని కొనసాగించింది.

10. తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటు

రాజకీయ పరిణామాలుః ఈ ఉద్యమం ఆంధ్రప్రదేశ్ రాజకీయాలపై శాశ్వత ప్రభావాన్ని చూపింది. ఇది తెలంగాణ రాష్ట్రాన్ని సమర్ధించే ప్రాంతీయ పార్టీల ఆవిర్భావానికి దారితీసింది, ఇది చివరికి 2014లో ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటుతో ముగిసింది.
ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్రం కోసం దశాబ్దాల తరబడి ఉద్యమం కొనసాగి, 2014లో చిరకాల డిమాండ్‌ను నెరవేర్చి తెలంగాణ ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడింది. తెలంగాణ ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఆవిర్భవించడం ఈ ప్రాంతం యొక్క సామాజిక-ఆర్థిక మరియు రాజకీయ సమస్యలను పరిష్కరించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. భారత సమాఖ్య నిర్మాణంలో ప్రాంతీయ స్వయంప్రతిపత్తి కోసం పోరాటంలో ఇది ఒక ముఖ్యమైన మైలురాయిగా గుర్తించబడింది.

11. వారసత్వం

1969 పోలీసు కాల్పులు తెలంగాణ చరిత్రలో ఒక ముఖ్యమైన సంఘటనగా మిగిలిపోయాయి, ఇది వారి హక్కులు మరియు గుర్తింపు కోసం ప్రజల పోరాటానికి ప్రతీక. తెలంగాణ ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడటానికి దారితీసిన రాజకీయ మార్పులకు ఉత్ప్రేరకంగా ఈ సంఘటన తరచుగా గుర్తుకు వస్తుంది.

కొన్ని ముఖ్యమైన అంశాలు :-

    ఆర్థిక ఫిర్యాదులు

నీటిపారుదల ప్రాజెక్టులు మరియు ఇతర అభివృద్ధి కార్యక్రమాలలో పెట్టుబడులు లేకపోవడంతో ఈ ప్రాంతం ఆర్థికంగా దోపిడీకి గురవుతుందని తెలంగాణ ప్రజలు భావించారు.

    రాజకీయ మార్జినలైజేషన్

రాజకీయ అధికారం, వనరులు ఆంధ్రా ప్రాంతంలోనే కేంద్రీకృతమయ్యాయన్న అభిప్రాయం ఉండేది.

 తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వంలో తక్కువ ప్రాతినిధ్యం ఉందని భావించి, రాజకీయ అసంతృప్తికి దోహదపడింది.

   భూ సంస్కరణలు

1950వ దశకంలో ప్రవేశపెట్టిన భూసంస్కరణలు తెలంగాణలో పూర్తి స్థాయిలో అమలు కాకపోవడంతో రైతు వర్గాల్లో అసంతృప్తి నెలకొంది.

   ఉపాధి అవకాశాలు

ఉద్యోగాల డిమాండ్ మరియు ఉపాధి అవకాశాల సమాన పంపిణీ ఉద్యమంలో కీలకమైన అంశం.

ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలు, ప్రభుత్వ సంస్థల్లో న్యాయమైన ప్రాతినిధ్యం ఉండాలని ప్రజలు కోరుకున్నారు.

   సాంస్కృతిక గుర్తింపు

తెలంగాణ యొక్క ప్రత్యేక సాంస్కృతిక గుర్తింపును నొక్కిచెప్పే ఈ ఉద్యమం సాంస్కృతిక కోణాలను కూడా కలిగి ఉంది. ఈ ప్రాంతంలోని ప్రత్యేక సంప్రదాయాలు మరియు ఆచారాలను రక్షించడానికి మరియు ప్రోత్సహించడానికి కార్యకర్తలు ప్రయత్నించారు.

    విద్యార్థి మరియు యువత భాగస్వామ్యం

విద్యార్థులు మరియు యువత ఉద్యమంలో కీలక పాత్ర పోషించారు, నిరసనలు, ర్యాలీలు మరియు సమ్మెలు నిర్వహించారు. విద్యాసంస్థలు చైతన్యానికి కేంద్రాలుగా మారాయి.

     నిరసనల తీవ్రత

1969 జనవరిలో తెలంగాణ వ్యాప్తంగా పెద్ద ఎత్తున నిరసనలు, సమ్మెలు, ప్రదర్శనలతో ఉద్యమం తీవ్రమైంది.

    ఒప్పందాలు మరియు పరిణామాలు

పరిస్థితిని పరిష్కరించేందుకు కేంద్ర ప్రభుత్వం జోక్యం చేసుకుంది. తెలంగాణ ఆర్థిక, రాజకీయ డిమాండ్లను పరిష్కరించేందుకు 1972లో ఒప్పందం కుదిరింది.

ముగింపు

1969 నాటి తెలంగాణ ఉద్యమం ఈ ప్రాంత చరిత్రలో ఒక మైలురాయి, ఇది తెలంగాణ ప్రజల లోతైన మనోవేదనలను ఎత్తిచూపింది మరియు చివరికి ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదా కోసం వారి దీర్ఘకాల డిమాండ్ సాకారం కావడానికి దారితీసింది. ఈ ఉద్యమం ఆంధ్రప్రదేశ్ రాజకీయాలపై, పరిపాలనపై సుదూర పరిణామాలను కలిగి ఉంది, దాని వారసత్వం ఈ రోజు వరకు ఈ ప్రాంతంలో ప్రతిధ్వనిస్తూనే ఉంది.
 

తెలంగాణలో 1969 పోలీసు కాల్పులు ఈ ప్రాంత చరిత్రలో ఒక కీలకమైన క్షణం, ప్రత్యేక రాష్ట్రం కోసం దశాబ్దాల పాటు కొనసాగిన ఉద్యమం మరియు 2014 లో తెలంగాణ ఏర్పాటులో పరాకాష్టకు దారితీసింది. ఈ సంఘటన మరియు దాని తరువాతి పరిణామాలు రాష్ట్ర రాజకీయ దృశ్యాన్ని రూపొందించాయి. ప్రాంతం మరియు న్యాయం మరియు గుర్తింపు కోసం పోరాటానికి చిహ్నంగా గుర్తుంచుకోబడుతుంది.